75 lat Domu Literatury w Warszawie. Historia i oddziaływanie

1948: Literaci budują Dom Literatury

W zniszczonej powojennej Warszawie, która dźwigała się z gruzów dzięki wytrwałości i niezłomności wszystkich Polaków, literaci szukali miejsca dla siebie – miejsca,  w którym mogliby się spotykać, tworzyć, rozwijać, poczuć się jak u siebie w Domu. Szukali Domu, którego tak bardzo wtedy wszystkim brakowało.

W 1947 roku ówczesne władze kraju podjęły decyzję o odbudowie dwóch kamienic na Starym Mieście: kamienicy Joachima Pastoriusa z 1663 roku (zwanej także kamienicą Prażmowskich, Leszczyńskich, Rautenstrauchów), przypisanej do adresów: ul. Krakowskie Przedmieście nr 87/89 i Senatorska nr 3 (wejścia do budynku prowadzą z obydwu tych ulic) oraz kamienicy Ignacego Nowickiego z 1720 roku (zwanej także kamienicą Aleksandra Johna), przypisanej do adresu ul. Senatorska nr 1.

Dzięki swoim staraniom 15 kwietnia 1948 r. Związek Zawodowy Literatów Polskich uzyskał od Prezydenta m. st. Warszawy promesę przyznania prawa własności czasowej do gruntu na terenie nieruchomości przy ul. Krakowskie Przedmieście 87 / 89 oraz zezwolenie na podjęcie budowy Domu Literatury.

W tekście promesy znalazły się następujące zapisy:

„Celem umożliwienia wcześniejszego zagospodarowania tego terenu w sposób zgodny z jego przyszłym przeznaczeniem Zarząd Miejski w m.st. Warszawie, na zasadzie uchwały Miejskiej Rady Narodowej z dnia 18 listopada 1947 r. przyrzeka przyznać ZWIĄZKOWI ZAWODOWEMU LITERATÓW POLSKICH z siedzibą w Warszawie prawa własności czasowej do pomienionego gruntu i zezwala ZWIĄZKOWI ZAWODOWEMU LITERATÓW POLSKICH na podjęcie budowy z zachowaniem praw osób trzecich. (…)

Warunkiem przyznania prawa własności czasowej do pomienionego terenu jest wzniesienie na nim w terminie do dnia 31 grudnia 1949 r. budowli, zgodnie z opracowywanymi planami zagospodarowania przestrzennego z zachowaniem przepisów policyjno-budowlanych.”

28 listopada 1949 roku zapadła decyzja na mocy Uchwały Komitetu Ministrów do spraw Kultury w sprawie utworzenia Domu Literatów w Warszawie.

Literaci natychmiast rozpoczęli działania mające na celu pozyskanie funduszy na budowę, m.in. przeznaczali na ten cel kwoty pozyskane z wydawania dzieł, jednocześnie wpłacali składki na Fundusz Odbudowy Stolicy, a także brali udział w odgruzowywaniu Warszawy, pracując na budowie.

„Obie kamienice w wyniku działań wojennych w 1944 roku zostały zniszczone. Zachowała się jedna ściana fasadowa kamienicy Prażmowskich od strony Krakowskiego Przedmieścia oraz balustrady balkonowe.

Związek Zawodowy Literatów Polskich starał się o uzyskanie szczegółowych planów odbudowy tych dwóch kamienic już w 1948 roku. Dzięki pomocy Komisarza Odbudowy m.st. Warszawy do spraw budowy Trasy W-Z Józefa Sigalina w styczniu 1949 uzyskano zgodę na odbudowę dwóch kamienic i skorzystanie z Funduszu Inwestycyjnego na potrzeby Związku Literatów. Istotną rolę w uzyskaniu pozwolenia odegrali prezes i wiceprezes Związku: Ewa Szelburg-Zarembina i Aleksander Wat .

Ruiny Kamienicy Johna znajdujące się nad Trasą W-Z całkowicie rozebrano. Jej wygląd zewnętrzny zrekonstruowali Kazimierz Thor i Włodzimierz Wapiński według obrazów Canaletta. W przyziemiu budynku umieszczono ruchome schody dzięki którym łatwo można się przemieścić do Trasy W-Z. Część górna kamienicy jest integralnie połączona z wnętrzem kamienicy Prażmowskich.

Pieczę technicznym nad wykonaniem odbudowy kamienic miał inżynier architekt Jan Laube, który czuwał nad realizującą projekt załogą Betonstalu. Starano się zachować jak najwięcej oryginalnych detali lub dokładnie zrekonstruować historyczny wygląd zewnętrzny. Sklepienia łukowe sieni odtworzono ze starej cegły z zachowaniem dawnego kształtu. Także zachowana ściana kamienicy Prażmowskich została włączona w nowe mury. Początkowo przy odbudowie pracowało 220 robotników; w miarę postępów, od połowy kwietnia 1950 roku już tylko 140 wysoko wykwalifikowanych rzemieślników. W ówczesnej prasie określano tempo realizacji jako „szybkościowiec wykończeniowy”, ponieważ założono oddanie budynku pół roku przed terminem. W maju 1950 na budowie pracowało aż 28 sztukatorów zdobiących ściany wewnętrzne.” (Anna Kostrzyńska-Miłosz: Historia Domu Literatury w Warszawie, https://fundacjadl.home.pl/autoinstalator/wordpressplugins1/wp-content/uploads/2023/05/Dom-Literatury-w-Warszawie_artykul.pdf)

1950: Literaci w Domu Literatury

22 lipca 1949 roku wraz trasą W-Z zakończono budowę Domu Literatury. Budynek został oddany w stanie surowym. Przez kolejny rok pisarze poszukiwali i  pozyskiwali fundusze na wykończenie wnętrz.

25 czerwca 1950 roku literaci wprowadzili się do swojego Domu Literatury, w którym mieli do dyspozycji:

• salę odczytową z krytym światłem sufitowym i mechaniczną wentylacją
• pomieszczenia biurowe
• bibliotekę
• pokoje dla gości
• własną kuchnię
• stołówkę
• palarnię
• oraz tymczasowe lokale dla pisarzy borykających się z problemami mieszkaniowymi.

Wkrótce z tych lokali skorzystają m.in. Hanna Ożogowska, Pola Gojawiczyńska, Janina Porazińska, Arnold Słucki, Tadeusz Breza czy Zofia Nałkowska, która w utworze „Klamra” opisze Stare Miasto widziane z okna drugiego piętra Domu Literatury.

Układ funkcjonalny i wnętrza Domu Literatury zaprojektowano pod kątem potrzeb środowiska i Związku Literatów Polskich. Wyposażenie, meble, wystrój historycznej auli projektowała Maria Chomentowska, młoda wybitna projektantka w konsultacji z Wandą Telakowską, twórczynią powojennego Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, która była zaprzyjaźniona z wieloma pisarzami, znała Jarosława Iwaszkiewicza od lat 30. XX wieku, w czasie okupacji bywała u Iwaszkiewicza w Stawisku razem z Baczyńskim, Miłoszem.

Głównym inwestorem finansującym wyposażenie wnętrz był Zarząd Główny Związku Literatów Polskich.

„Odbudowane kamienice przekazano w użytkowanie Związkowi Literatów Polskich 3 czerwca 1950 roku. Całkowita kubatura obu budynków wyniosła 14.500 metrów sześciennych. Dzięki tak szybkiemu tempu odbudowy rozpoczynający się 24 lipca 1950 roku V Zjazd Związku Literatów Polskich mógł odbyć się już w Domu Literatury przy Krakowskim Przedmieściu, choć wnętrza nie były jeszcze całkowicie wykończone. W maju i czerwcu 1950 roku gotowe do użytku były sala odczytowa – konferencyjna (110 foteli i 50 krzeseł), stołówka, lokal klubowy, szatnia oraz klatka schodowa. Realizację umeblowania biblioteki, pokoi gościnnych i muzeum planowano na sierpień i wrzesień. Głównym inwestorem finansującym  wyposażenie wnętrz był Zarząd Główny  Związku Literatów Polskich.

Wnętrza połączonych kamienic są unikatowym zespołem pomieszczeń w praktycznie niezmienionej od 1950 roku formie. Zachowane wyposażenie zaprojektowane przez jedną z najsłynniejszych powojennych polskich projektantek Marię Chomentowską stanowi ewenement.

Główna klatka schodowa, wspólna dla obydwu budynków znajduje się w kamienicy Prażmowskich. Jej wystrój przywodzi na myśl stylistykę reaktywowanej po wojnie Spółdzielni Ład, dominuje jasnozłoty kolor jesionu uzupełnieniem są kinkiety o klasycyzującej formie.  Mniej reprezentacyjna druga klatka schodowa, z wejściem od ulicy Senatorskiej, pełni jedynie funkcje komunikacyjne i prowadzi do biur i części mieszkalnej budynku.

Na parterze Domu Literatury w latach pięćdziesiątych przewidziano antykwariat artystyczny i księgarski, restaurację klubową i palarnię, a w piwnicach obok pomieszczeń technicznych – stołówkę. (…)

Na pierwszym piętrze Domu Literatury znajduje się Sala Konferencyjna określana
w dokumentacji jako Sala Odczytowa. Mieści się ona w kamienicy Johna tuż nad trasą W-Z, zaprojektowana przez wspomnianą znaną i cenioną artystkę Marię Chomentowską w 1950 roku. To unikalny projekt zachowany w stanie nienaruszonym. Ma powierzchnię zbliżoną do kwadratu 16,5×14,4 m. Sufit wspierają dwa filary obłożone jesionem. Od strony zachodniej Sali znajduje się podium, płynną linią cofnięte w głąb muru, również wyłożone jesionową boazerią. Osiem rzędów foteli umocowanych do podłogi, stojących w półkolistych rzędach po dwa na każdym stopniu, tworzą ciekawy rytm obłych kształtów. Maria Chomentowska była znana z umiejętności wykorzystania właściwości drewnianej sklejki i tu w sposób mistrzowski zaprojektowała fotele z tego właśnie materiału. Sala Konferencyjna ma również ciekawie zaplanowany strop, kryjący oświetlenie. Centralnie umieszczono wgłębienie
o kształcie prostokąta z zaokrąglonymi rogami, za którego krawędzią umieszczono źródło światła. W dwóch bocznych częściach sufitu symetrycznie znajdują się również wgłębione okręgi emitujące światło. Wnętrze tej Sali, tak jednolite stylistycznie, to wysmakowana kompozycja artystyczna.

Kolejnym wnętrzem, na które należy zwrócić uwagę w Domu Literatury, jest usytuowana na drugim piętrze kamienic Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich. To obszerne pomieszczenie czytelni z dwoma aneksami po bokach. Meble czytelni również projektowała Maria Chomentowska. Jej dziełem są duże stoły, krzesła oraz ciekawy zestaw szczeblikowych foteli i trzyczęściowej, załamującej się pod kątem kanapy w jednym z aneksów. Drugi aneks ma charakter przytulnego wnętrza rokokowego, niestety nie znany jest projektant. Najprawdopodobniej kopie rokokowych mebli kanapki i foteli zostały wykonane w Wytwórni Mebli Stylowych Henryków, specjalizującej się w latach pięćdziesiątych w wykonywaniu sprzętów historyzujących. (Anna Kostrzyńska-Miłosz: Historia Domu Literatury w Warszawie, https://fundacjadl.home.pl/autoinstalator/wordpressplugins1/wp-content/uploads/2023/05/Dom-Literatury-w-Warszawie_artykul.pdf)

1950: Wystrój Domu Literatury

W trakcie odbudowy kamienic powstał unikatowy wystrój Domu Literatury. Meble i inne obiekty użytkowe były projektowane zgodnie z potrzebami użytkowników budynku i bezpośrednio dopasowywane do pomieszczeń, w których będą funkcjonować.

„Realizacja kompleksu kamienic Johna i Prażmowskich, których forma zewnętrzna odtwarza wygląd historyczny i jednocześnie wnętrze, jest od początku projektowane do konkretnych celów; to bardzo ciekawy przykład dostosowania dawnej zabudowy do nowych potrzeb.” (Anna Kostrzyńska-Miłosz: Historia Domu Literatury w Warszawie, https://fundacjadl.home.pl/autoinstalator/wordpressplugins1/wp-content/uploads/2023/05/Dom-Literatury-w-Warszawie_artykul.pdf)

Znaczną część tego wyjątkowego wyposażenia zaprojektowała Maria Chomentowska, związana z Biurem Odbudowy Stolicy oraz Instytutem Wzornictwa Przemysłowego. W realizacji projektu brali także udział wybitni artyści związani ze Spółdzielnią Artystyczną ŁAD, tacy jak Władysław Wołkowski i Hanna Lachert, a także twórcy z Wytwórni Mebli Stylowych Henryków.

Jak pisał Wiesław Wernic 25 czerwca 1950 roku na łamach czasopisma „Architektura”: „Ogółem – najlepsze wyposażenie, najwspanialsza oprawa ze wszystkich zabytkowych domów Warszawy. […] Budynek jedyny w swoim rodzaju, o wielkiej wartości architektonicznej, wspaniałej wartości użytkowej.”

W 2024 roku 227 obiektów znajdujących się do dnia dzisiejszego w Domu Literatury zostało wpisanych do  Rejestru Zabytków Ruchomych Województwa Mazowieckiego.

Wpisane do rejestru meble oraz obiekty metaloplastyczne charakteryzują się wysoką wartością artystyczną i historyczną. Są one nie tylko świadectwem osiągnięć polskiej sztuki użytkowej z okresu powojennego, ale także cennym przykładem autentycznego wyposażenia wnętrz użyteczności publicznej, które powstało w czasie odbudowy Starego Miasta w Warszawie.

1950 – 1990: Codzienność Domu Literatury

1990: Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej

W 1990 roku Dom Literatury został przekazany w administrowanie specjalnie w tym celu powołanej Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, co było autorskim pomysłem ówczesnej minister kultury i sztuki Izabelli Cywińskiej. Chciała ona w ten sposób zabezpieczyć Dom Literatury w Warszawie – placówkę o doniosłym znaczeniu dla polskiej powojennej kultury, ale i o bardzo atrakcyjnej lokalizacji – przed zagrożeniami wynikającymi z czysto rynkowego podejścia do tego rodzaju nieruchomości.

Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, której fundatorami są Stowarzyszenie Pisarzy Polskich, Polski PEN Club i Związek Literatów Polskich, administruje Domem Literatury na podstawie umów zawartych z m.st. Warszawą.

Jednym z głównych celów Fundacji jest finansowanie, utrzymywanie i zarządzanie Domem Literatury, a także promocja twórczości literackiej, wspieranie środowisk literackich oraz upowszechnianie wiedzy o literaturze. W skład zarządu Fundacji wchodzą przedstawiciele Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Związku Literatów Polskich i Polskiego PEN Clubu.

Przez 75 lat, od momentu zbudowania Domu Literatury w 1949 roku i przekazania go literatom, środowisko literackie zawsze troszczyło się i dbało o budynki mieszczące Dom Literatury, prowadząc wszystkie prace remontowe, przeznaczając na to środki własne lub pozyskując środki zewnętrzne (subwencje, dotacje itp.).

Działania te podejmowała od początku swego istnienia także Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej – tylko w latach 2010-2019 poniesione przez Fundację nakłady na remonty (w tym m.in. remonty elewacji i dachu) wyniosły łącznie 1 122 538,86 zł, z czego ponad połowę (572 240,90 zł) stanowiły środki własne Fundacji, zaś prawie połowę (550 297,96 zł) środki zewnętrzne – dotacje pozyskane przez Fundację w otwartych konkursach dotacyjnych (m.in. Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, Stołecznego Konserwatora Zabytków).

Dom Literatury w całości utrzymywany jest ze środków własnych Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, pozyskiwanych głównie. w ramach prowadzonej przez Fundację działalności gospodarczej.

Fundacja Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej, która zgodnie z zamysłem jej fundatorów powołana została tylko w celu administrowania m.in. Domem Literatury, z roku na rok prowadzi lub współorganizuje coraz więcej własnych projektów o charakterze kulturotwórczym, takich jak np. festiwal Warszawa Wierszy (2023 i 2024)czy adresowane do najmłodszych czytelników Baśniowe poranki w Domu Literatury (2022).

Od 1990: Poniedziałki w PEN Clubie

Polski PEN Club od roku 1924 ma siedzibę w Warszawie. Inicjatorem jego powstania i pierwszym Prezesem był Stefan Żeromski. W jego mieszkaniu na Zamku Królewskim stowarzyszenie powołano do życia.

W czasie wojny i okupacji Polski PEN Club działał w Paryżu, a następnie w Londynie. Po wojnie miewał różne adresy w Warszawie, ale to w pokojach w Pałacu Kultury i Nauki toczył cichy bój o wolność słowa, o zachowanie ciągłości kultury, o tradycje demokratycznych i europejskich wartości.

Działalność w nowej siedzibie, w Domu Literatury, inaugurowało w roku 1990 spotkanie z Czesławem Miłoszem. O randze PEN Clubu jako salonu intelektualistów polskich świadczyła obecność wielkich postaci naszej literatury i historii. Byli wśród nich Stanisław Barańczak, Jan Białostocki, Marek Edelman, Michał Głowiński, Julia Hartwig, Zbigniew Herbert, Gustaw Herling-Grudziński, Maria Janion, Wiesław Juszczak, Ryszard Kapuściński, Jakub Karpiński, Jan Karski, Leszek Kołakowski, Tadeusz Konwicki, Witold Lutosławski, Sławomir Mrożek, Jan Nowak Jeziorański, ks. Janusz Pasierb, Tadeusz Różewicz, Henryk Samsonowicz, Barbara Skarga, Jerzy Szacki, Jan Józef Szczepański, Wisława Szymborska, Alina Świderkówna, ks. Józef Tischner, Jerzy Turowicz, Andrzej Wajda, Szymon Wiesenthal, Adam Zagajewski i wielu, wielu innych.

Laureatami przyznawanych przez PEN Club nagród – im. Jana Parandowskiego, im. Ksawerego, Mieczysława i Erazma Pruszyńskich, nagród translatorskiej i edytorskiej byli pisarze i naukowcy, uczeni humaniści, edytorzy wielkich tekstów kultury polskiej. Długa i piękna to lista.

Kolejne spotkania: w obronie swobód obywatelskich, praw człowieka, w obronie etosu inteligencji, ciągłości kultury, więzi międzypokoleniowej, spotkania dotyczące polskiej historii, przemian języka, zagrożeń dyskursu nowomową, dyskusje poświęcone integracji europejskiej, wieczory poświęcone literaturom innych narodów, w tym białoruskiej, litewskiej, ukraińskiej wskazywały na najważniejsze problemy nurtujące coraz szersze grono ludzi skupionych wokół PEN Clubu. Każdy z kolejnych prezesów zostawiał swoje przesłanie. Władysław Bartoszewski zostawił nam sentencję: „Warto być przyzwoitym – choć to nie zawsze się opłaca”.

Iwona Smolka, Członek Zarządu Polskiego PEN Clubu

Od 1990: Wtorki w Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich

Zamiar powołania niezależnej organizacji pisarskiej dojrzewał w latach osiemdziesiątych XX wieku, gdy ówczesne władze nie pozwoliły na dokończenie kadencji Jana Józefa Szczepańskiego jako prezesa ZLP. Po wprowadzaniu stanu wojennego życie literackie toczyło się na spotkaniach prywatnych i w ramach tak zwanego drugiego obiegu. Stowarzyszenie Pisarzy Polskich było jedną z pierwszych organizacji zarejestrowanych po wyborach czerwcowych w 1989 roku, jego pierwszym Prezesem został Jan Józef Szczepański. Szybko stało się największą organizacją pisarską w Polsce.

Stowarzyszenie Pisarzy Polskich kontynuuje tradycje działań związkowych z dwudziestolecia międzywojennego, zajmuje się prawami autorskimi i nowymi regulacjami w tej dziedzinie, pomocą dla autorów, wspieraniem inicjatyw twórczych. Organizuje publiczne dyskusje i spotkania, poświęcone książkom, a także czytania poezji i nowych dramatów. Stowarzyszenie stale współpracuje z utworzonym przed dwudziestu laty w Krzemieńcu Muzeum Juliusza Słowackiego, które powstało dzięki energii naszego Prezesa Janusza Odrowąż-Pieniążka. Po 24 lutego 2022 Stowarzyszenie Pisarzy Polskich wspiera twórców z Ukrainy. W Domu Literatury regularnie pod patronatem SPP odbywały się spotkania literackie w języku ukraińskim.

Anna Nasiłowska, Prezes Stowarzyszenia Pisarzy Polskich

Od 1990: Środy w Związku Literatów Polskich

Krakowskie Przedmieście 87/89 – ten adres znają warszawscy autorzy i ich czytelnicy, ale jest też on dokładnie znany większości naszych kolegów skupionych w dwudziestu oddziałach terenowych. Spotykają się oni z warszawską publicznością podczas prezentacji zbiorowych i indywidualnych; w sumie każdego roku odbywamy 30-40 imprez: prezentacji nowych książek, wieczorów jubileuszowych, sesji krytyczno-literackich, koncertów poetycko-muzycznych i spotkań towarzyskich, takich jak wigilie literackie czy zaduszki poetyckie. W Domu Literatury od lat odbierają nagrody laureaci nagród im. Juliusza Słowackiego oraz im. Jarosława Iwaszkiewicza. Byli wśród nich m.in.: Julian Kawalec, Edward Redliński, Ernest Bryll, Krzysztof Gąsiorowski.

W bieżącym roku odbędzie się po raz 52 międzynarodowy festiwal Warszawska Jesień Poezji. W najlepszych latach to wydarzenie kulturalne gromadziło przeszło stu poetów z Polski i poetów zagranicznych z całego niemal świata; gośćmi festiwalu byli Robert Graves, Felix Grande, Bułat Okudżawa, Dmytro Pawłyczko, Niels Hav, Jidi Maija i inni. Gośćmi honorowymi festiwalu były poezje Litwy, Rosji, Ukrainy, Hiszpanii, Danii, Chin i Wietnamu.

Dom Literatury jest miejscem głównych imprez Warszawskiej Jesieni Poezji przenoszonych potem do licznych szkół i placówek kulturalnych Warszawy i Mazowsza.

Związek Literatów Polskich poczuwa się do obowiązku integrowania środowisk kulturalnych stolicy przez organizowanie koncertów, kameralnych spektakli teatralnych, wystaw plastycznych i fotograficznych i innych. Szczycimy się tym, że wśród uczestników imprez literackich widzimy wybitnych przedstawicieli warszawskich środowisk artystycznych. Staramy się być otwarci – przez Turnieje Jednego Wiersza – na młodzież literacką. Od przeszło dziesięciu lat prowadzimy systematyczne warsztaty literackie dla członków Unii Polskich Pisarzy Lekarzy. Staramy się z rożnym skutkiem o udział w naszych imprezach młodzieży akademickiej i uczniów warszawskich i mazowieckich szkół ponadpodstawowych.

Marek Wawrzkiewicz, Prezes Związku Literatów Polskich

Od 1990: Instytucje i organizacje w Domu Literatury

W Domu Literatury oprócz organizacji literackich będących fundatorami Fundacji Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej (tj. Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Polskiego PEN Clubu oraz Związku Literatów Polskich), mają siedziby lub biura także inne instytucje i organizacje literackie, takie jak: Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską (ośrodek badawczy, który działa w strukturach Muzeum Literatury; dokumentuje polskie życie literackie i intelektualne w kraju i na emigracji po roku 1939; prowadzi działalność wydawniczą: publikuje wyniki badań, opracowania źródłowe, bibliografie; współpracuje ze światowymi placówkami mającymi w swoich zasobach polskie archiwa), Stowarzyszenie Kultury Europejskiej (SEC), a także – od 2023 roku: Fundacja Powszechnego Czytania, Stowarzyszenie Unia Literacka, Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury.

Przez kilka lat (2015-2020) działała w Domu Literatury kameralna scena literacka – teatr aktorski, oparty na słowie. Do dzisiaj odbywają się w Domu Literatury rozmaite spektakle teatralne, organizowane przez zewnętrzne podmioty, ponieważ jest on miejscem otwartym dla innych, zwłaszcza dla organizacji pozarządowych i instytucji, które organizują tu konferencje, sympozja, szkolenia, warsztaty, w tym m.in. stale prowadzone zajęcia Szkoły Aktorskiej Haliny i Jana Machulskich, Międzynarodowy Teatr SKO, a także koncerty, w tym cotygodniowe koncerty chopinowskie, organizowane w ramach projektu Chopin Point.

Dom Literatury uczestniczy co roku w takich wydarzeniach, jak Noc Muzeów czy ostatnio – Urodziny Starówki.

Dom Literatury jest zawsze otwarty na wszystkie środowiska literackie, od dawna prowadzona jest tu także przez poszczególne stowarzyszenia literackie (SPP, PEN Club i ZLP) współpraca z niezależnymi organizacjami literackimi z Europy Wschodniej, takimi jak m.in. Narodowy Związek Pisarzy Ukrainy, Ukraiński PEN Club, Białoruski PEN Club, niezależny Rosyjski PEN Club.

W Domu Literatury działa od wielu lat restauracja „Literatka”.

Instytut Dokumentacji i Studiów nad Literaturą Polską  

Stowarzyszenie Kultury Europejskiej (SEC)

Société Européenne de Culture Centre national de Pologne

Fundacja Powszechnego Czytania

Stowarzyszenie Tłumaczy Literatury

Stowarzyszenie Unia Literacka

Szkoła Aktorska Haliny i Jana Machulskich

Międzynarodowy Teatr SKO

Chopin Point

Restauracja „Literatka”

Biblioteka w Domu Literatury

Dzieje Biblioteki są nierozerwalnie związane ze środowiskiem literackim i Domem Literatury w Warszawie. Biblioteka pojawiała się już w pierwszych planach i wzmiankach dotyczących budowy Domu Literatury z lat 1948-1949, kiedy to zapadały decyzje o odbudowie dwóch kamienic na Starym Mieście i przeznaczeniu ich na potrzeby środowiska literackiego. Już wtedy w planach pojawia się Biblioteka. W lutym 1949 roku Związek Literatów Polskich deleguje dwóch swoich członków do prac związanych z przygotowaniem Biblioteki. Wtedy też postanowiono gromadzić w Bibliotece wycinki prasowe dotyczące literatury polskiej. Pierwszą umowę na dostarczanie wycinków zawarto już 1949 roku dla nieistniejącej jeszcze fizycznie Biblioteki. Miejsce Biblioteki w Domu Literatury potwierdza również Uchwała Komitetu Ministrów do Spraw Kultury z listopada 1949 roku w sprawie utworzenia Domu Literatów w Warszawie. Biblioteka została udostępniona czytelnikom 1 marca 1951 roku, zaś 1 sierpnia 2006 – na podstawie umów pomiędzy Fundacją Domu Literatury i Domów Pracy Twórczej a Biblioteką Narodową – Biblioteka Domu Literatury została włączona w strukturę Biblioteki Narodowej i od tego momentu działa pod nazwą Biblioteka Donacji Pisarzy Polskich w Domu Literatury.

Zakres jej działania nie uległ zmianie – nadal jest biblioteką przeznaczoną dla literatów, pracowników naukowych i dziennikarzy, nadal służy pomocą wszystkim swoim użytkownikom i z myślą o nich tworzy hybrydowy warsztat informacyjny. Nadal jednym z jej podstawowych zadań jest pozyskanie, zabezpieczanie i udostępnianie dorobku pisarzy polskich, dorobku będącego jednym ze składników naszego dziedzictwa kulturowego.

Obecnie w zbiorach biblioteki znajdują się:

• książki: 70˚000 woluminów – często opatrzone autografami, dedykacjami;
• czasopisma: 479 tytułów,
• wycinki prasowe: 6˚500 teczek, poświęcone pisarzom i życiu literackiemu, stanowiące bezprecedensowy zbiór, z którego korzystają badacze z wielu instytucji naukowych, dziennikarze, itp.;
• fotografie – 12˚800 sztuk, fotografie pisarzy oraz wydarzeń literackich, przede wszystkim zdjęcia portretowe pisarzy, zdjęcia związane z ich życiem i twórczością oraz fotografie dokumentujące historię i działalność organizacji literackich.

Ponadto biblioteka posiada zbiory archiwalne, zawierające dokumenty dotyczące życia literackiego w Polsce po 1944 roku, w tym archiwum dawnego Związku Literatów Polskich (od 1944 roku); obecny zbiór archiwum ZLP w Bibliotece liczy 15 mb. dokumentów.